1.1 PENGENALAN
MORFOLOGI
1.1.1 TAKRIF
MORFOLOGI
Morfologi merupakan satu bidang ilmu yang
mengkaji bentuk perkataan.
(Abdullah Hassan, Morfologi, 2006)
Morfologi merupakan bidang ilmu bahasa yang
mengkaji struktur, bentuk dan golongan ayat.
(Siti Hajar Abdullah, Bahasa Melayu 1,
2008)
1.1.2 UNSUR-UNSUR
MORFOLOGI
1.
Secara
umumnya, setiap struktur terbina dari unsur-unsur yang lebih kecil.
2.
Struktur
bahasa juga mempunyai unsurnya yang dicantum agar menjadi satu perkataan.
3.
Kajian
struktur perkataan dipanggil Morfologi manakala kajian mengenai binaan
ayat pula dipanggil Sintaksis.
4.
Ada 2
unsur yang terlibat dalam membina perkataan iaitu Morfem dan kata.
MORFEM
1.
Morfem
ialah unit bahasa yang terkecil yang mempunyai makna dan fungsi bahasa.
2.
Antara unsur-unsur
bahasa seperti ber-, ter-, ke-, me-, -nya, -kah, -lah, -pun, -an tidak
boleh diperkecilkan lagi namun mempunyai fungsi seandainya digabungkan dengan
perkataan lain seperti bertanya, memaafkan.
3.
Oleh
yang demikian, unsur-unsur di atas merupakan morfem.
KATA
1.
Unsur-unsur
lain seperti rumah, kereta, pokok, udara, jalan dan duduk tidak
boleh diperkecilkan lagi kerana ianya tidak akan memberi makna.
2.
Jika
kata itu tidak boleh diperkecilkan lagi dan akan menjadi tidak bermakna maka
perkataan itu juga adalah unit yang terkecil dan morfem.
3.
Kata
juga merupakan unsur morfologi yang digunakan untuk membentuk perkataan lain.
1.1.3 TEORI
PEMBENTUKAN KATA
1.
Proses
pembentukan kata menerangkan bagaimana sesuatu kata itu dibina dan dibentuk
sehingga dapat menghasilkan ayat dan ujaran dalam sesuatu bahasa.
2.
Terdapat
beberapa bentuk perkataan seperti :
· Perkataan tunggal seperti satu, baik,
sekolah dan panjat.
· Perkataan terbentuk hasil proses pengimbuhan
seperti berkawan, terjunam, dan disarankan.
· Perkataan terbentuk hasil pemajmukan dan
penggandaan seperti buku tulis, gambar rajah, bahan, bukit-bukau dan bantu-membantu.
3.
Bahasa
melayu merupakan bahasa yang bersifat aglutinatif iaitu bahasa yang
kebanyakan perkataannya terbentuk melalui proses pengimbuhan, iaitu
penggabungan morfem kata dasar dengan morfem imbuhan.
4.
Proses
pembentukan yang bersifat derivative dapat menerbitkan banyak perkataan
iaitu melalui percantuman kata dasar dengan pelbagai imbuhan yang terdapat di
dalam bahasa melayu seperti ‘serap’ yang ditukar kepada serapan, penyerap,
diserap dan sebagainya.
5.
Kaedah
pembentukan bahasa melayu tidak sama dengan bahasa arab yang bersifat fleksi
iaitu pembentukan melalui perubahan fonem atau bunyi kata dasar itu sendiri,
iaitu berdasarkan golongan kata dan kasusnya.
6.
Secara
umumnya, perkataan bahasa melayu wujud melalui 2 sumber iaitu pertama bahasa
melayu berasal dari rumpun Austronesia dan kedua perkataan terbentuk dari
proses tertentu seperti :
a)Akronim
Pembentukan melalui
proses memendekkan dan meringkaskan perkataan yang kebanyakan terdiri dari kata
nama supaya memudahkan untuk ditulis dan dilafazkan sebagai contoh
· JAIS – Jabatan Agama Islam Selangot
· IPG – Institut Pendidikan Guru
· UPSI – Universiti Pendidikan Sultan Idris
b)
Analogi
Pembentukan melalui
proses ini adalah dengan mengiaskan kata baharu dengan bentuk kata yang telah
sedia ada. Misalnya perkataan tatabahasa memang telah ada, dan melalui
proses analogi diciptakan pula perkataan tatatertib, tatacara dan tatahias.
Antara contoh lain ialah :
· Prasangka – Prasarana, prasekolah,
prauniversiti
· Jurunikah – juruwang, juruaudit, juruacara
· Lelabah – gegelang, jejari, rerambut
c)
Peleburan
Fonem
Peleburan kata melalui
proses ini adalah dengan menggabungkan perkataan agar kelihatan satu kata
dengan menggugurkan fonem-fonem tertentu. Misalnya perkataan benda + alir
menjadi bendalir, terbentuk setelah satu fonem vokal /a/ digugurkan.
d)
Perluasan
Makna
Pembentukan perkataan
dengan cara ini adalah dengan mengambil kata-kata yang telah sedia ada dan
kemudiannya diperluaskan maknanya dengan hal-hal lain. Seperti perkataan Family
yang diperluas maknanya menjadi famili yang boleh digunakan kepada
manusia termasuk haiwan.
e)
Pemberian
Makna Khusus
Perkataan itu dibentuk
dengan mengambil kata-kata yang telah sedia ada lalu diberi makna khusus atau
dijadikan istilah. Misalnya perkataan surih pada asalnya bermaksud bekas
atau kesan yang dilalui siput di atas daun. Namun setelah dilakukan proses ini
surih juga bermaksud meniru atau melukis peta.
f)
Peminjaman
Kata
Proses ini sangat luas
digunakan dalam bahasa melayu malah bahasa lain juga. Bahasa melayu banyak
meminjam perkataan dari bahasa arab dan inggeris sehingga perkataan tersebut
telah sebati dengan penutur bahasa melayu. Proses ini disebabkan oleh ketiadaan
pembendaharaan kata untuk sesuatu makna tersebut. Antara contohnya ialah :
· Element – elemen
· Magistrate – majistret
· Diplomat – diplomat
g)Penambahan
Proses ini adalah
melalui penambahan kepada kata akar satu suku kata dengan perkataan yang lain
yang terdiri dari satu suku kata juga. Bentuk perkataan ini telah sebati dengan
penutur bahasa melayu. Antara contohnya ialah :
· Bu + kit = bukit
· Bu + lan = bulan
· Bu + luh = buluh
h)
Penciptaan
Pembentukan kata
melalui proses ini bermaksud penciptaan perkataan baru tanpa disandarkan kepada
perbendaharaan kata yang sedia ada. Seperti perkataan kiwi iaitu sejenis
burung di Australia tetapi diciptakan pula perkataan mengiwi yang
bermaksud mengilapkan kasut menggunakan bahan khas.
i)
Penggemblengan
Perkataan ini dicipta
dengan menggabungkan dua perkataan atau lebih, namun digugurkan bahagian lain
dalam perkataan tersebut. Sebagai contohnya ialah :
· BERNAMA – Berita Nasional Malaysia
· PROTON – Perusahaan Otomobil Malaysia
j)
Penyempitan
Makna
Pembentukan melalui
mengambil perkataan yang telah sedia ada namun disempitkan maknanya kepada
sesuatu yang lebih umum. Seperti perkataan tuan puteri yang merujuk
kepada wanita berketurunan raja namun kini perkataan tuan telah diambil dan
disempitkan makna merujuk kepada seorang lelaki yang patut dihormati malah
boleh digunakan kepada kedua jantina.
k)Penyingkatan
Melalui proses ini,
perkataan tersebut dipendekkan apabila ditulis namun sering dianggap 1
perkataan sahaja seperti :
· Dr – Doktor
· Tv – Televisyen
· Prof – Professor
7.
Setiap
bentuk perkataan mempunyai cara pengejaan yang tersendiri dan membawa makna
yang khusus.
8.
Sebagai
contoh perkataan gelung, golong dan gulung tidak boleh
disalahguna dalam struktur ayat kerana sudah member makna yang berbeza.
9.
Perkataan
gelung bermaksud benda yang berlingkar, lengkung atau ikal seperti
rotan, tali dan rambut.
10.
Perkataan
golong pula bermaksud pengasingan ke dalam kumpulan tertentu.
11.
Perkataan
gulung pula benda yang melembar-lembar atau berutas-utas yang dilipat
hingga berbentuk bulat atau bulat panjang.
